Halina Birenbaum:

A Dry Notation, and Yet So Much!

Published in "Pro Memoria" No. 7 by the Auschwitz-Birkenau State Museum.
Translated by M. Jacobs

Original Version in Polish


Deportation

Documents, statistics - dry notations, terse in their official form. I do not usually rely on them when I communicate my experiences from the years of slaughter. I have them in my heart, in my soul, in my awareness, and they will be there until my mind clouds with the approaching end. And maybe even then they will remain fresh in the last conscious moments. And this Auschwitz number on my arm - that outer mark of everything from back then, for centuries. With this they will bury me.

Over the years of putting life back together, far from the place of those tragic events, in the radiant sun of Israel, I did not think that those memories would someday return to me. They were part of the past, after all, from which I had to tear away somehow, in order to face the difficulties of actual reality, simply to be able to live, like people who had not been through it. Auschwitz, Majdanek, Poland itself, where I no longer knew anyone and no one had any idea of my existence - nobody from then and nobody from now - became a legend to me, a land of invisible ghosts.

After the liberation from the Nazi camps, when I returned as an old woman of fifteen to devastated Warsaw to seek out a life among my departed ones, it did not even occur to me to travel to Auschwitz, to Majdanek or to Treblinka again. I delighted in my regained freedom and the feeling that I could speak of them in the past tense. Later I journeyed far and it seemed to me that I had disappeared forever from the horizon of the country of my birth, never to return.

But my children, from the time they were toddlers heard the Polish language in our house, the language in which I communicated with my husband and close friends. They knew the name Auschwitz; - Oswiecim. They knew the complete orphanhood of our family, and the number tattooed on my arm They also knew that I was different from the mothers of their Israeli friends. They did not always understand this difference and they did not always accept it.

Over those years I did not know what was left of the former death camps besides memories. Nor were there any contacts between our countries.

Twenty years later my occupation memoirs were published in Warsaw, and after almost forty years permission was granted for group tours of a few days to Poland. This was a turning point for me. Contacts with Polish readers who had written heartfelt, moving letters to me after reading the book, finally induced me to decide to visit my homeland. The photographs and stories of friends who had earlier taken this journey into the past clinched my decision. The flowers they had placed on the ruins of the crematoria in Auschwitz and at the gas chamber in Majdanek convinced me that everything that had been was not a legend, that my today and that huge, distant yesterday were not severed from each other, even though I lived somewhere else and spoke a different tongue. But it was hard for me to face it all again, physically and spiritually. I had no peace from then on. I knew that I had to go there and lay flowers.

At home they were worried about me. My older son and my husband warned me not to go to Auschwitz and Treblinka because I would have a heart attack there. But these very places of suffering and torture were the main goal of my voyage. I wanted to go through their gates of my own free will. To touch them without fear. And when after a while I received the first letter from the Auschwitz Museum, my sons shivered at the sight of the address on the envelope: Oswiecim!! Not surprising - they knew nothing of the Poland of the normal postwar years, only the Poland of the horrible tales of their mother's childhood.

In June 1986 I arrived in Warsaw with an Israeli group. Detached from everything and from myself, I went about my hometown from before the war, on the paths along which my life had wound from September 1939 until Auschwitz. At every step I noted down my thoughts, feelings. I described what I saw and what I imagined I would see and experience on the grounds of the former camps, whose enormity literally overwhelmed me even though it had always been in my memory. I was going to meet face to face what was inside me from those times - and the people living there today who did not know those places from their own past experiences as I did. I roamed in thought. What would I see there? Who were the people who worked there, who had jobs there, who led visitors around?

At the beginning, somehow I could not fit the word itself - museum - into my conception of this terrible place of torment and murder. I had been in there for almost two years, years as long as centuries! Would someone notice me (how much I had hoped back then that no one would pay any attention to me, because that was always a mortal risk!), would they want to talk with me? Could they understand how many and what kinds of bonds linked me with this place and even the sound of its name? How much I belonged to it! But why should the Museum staff have to listen to me? They had documents, certainly more reliable and accurate than my story, they had learned all the information on the camp, the prisoners and the perpetrators, and I knew only my personal experiences... I was a foreigner, I was visiting for a while from across the sea to recover my fading traces. Here were their jobs, their daily lives. And the strangest emotions, emotions without cease.

Memories oppressed my brain with indescribable strength, memories which here, on Polish, Oswiecim soil, I wanted so much to convey to someone close - and after all I knew no one, nobody knew me and I doubted anyone would want to. I had not been a heroine, a girl from the resistance! An ordinary gray prisoner, with a huge need to confide her experiences of this place to someone...

I had with me a few of my works on Auschwitz and that notebook in which I had been writing my impressions on the spot from the moment I got on the plane to Poland. They did not necessarily know my book, I thought - nearly twenty years had passed from its publication, the edition had sold out almost immediately and it had not been reprinted as a result of the break in relations between Poland and Israel because of the Six-Day War in 1967. So who would be interested in some anonymous woman, one of the many visitors to the former death camp who wanted to communicate her experiences? After all, they would not devote their time to hearing out the same old nightmares!

I felt I could not bear the weight of my memories and feelings alone. I could not remain foreign and unknown to the people connected with this subject. I had to enter their awareness, to merge with the existence of this monument/museum, because I had carried so much from this place and I was filled with it! I was a natural part, unfortunately, of these deaths and the liberation. I had survived. Today I had returned as a free person! I had to tell them about the people I'd been with here, crowded together with for so many days, weeks, months. Of the battles lost before they were fought, the wishes that were never to be fulfilled. Within me was this inhuman and superhuman world. It could not be found only in ordered documents and books written mostly in peaceful times, in normal circumstances. They would not see the faces, would not hear the voices I absorbed back then. But would somebody receive me in some Museum office? And want to listen? I would stand at the door - and what would I say - Why have I come, who am I looking for, in what particular matter? When was it?

At last I arrived at Auschwitz. It was a fine summer day. Sun, blue sky - and barbed wire, the gate, barracks. It's here! It's me. Only the me from that time. The silence and the greenery outside allow me to return there with all of my senses, without fear. I hear the voices, the groans, the abuse, I flounder in the mud, I am afraid to raise my head to look at the guard posts...

The complete ignorance othe people who and listen to the explanations. A pretyoung guide is explaining to group collectearound her that here there were this many and that many, from there and there, they killed, they murdered, they beat, terribly, terribly... How good that she can explain something to them! I admire her; I feel grateful that she can tell them something. But I do not grasp the sense of it, I cannot connect with the interpretation - to me it is too delicate, too refined... It had all been savage, beyond and below everything known or familiar to people. But today it needs to be, has to be said differently.

Whistles for roll call, frantic pushing for a "better" place in the yard in front of the block, gut-wrenching hunger, bone-chilling cold. Whistles for selections, to the oven, the chimney. The roar of death in the air, on the earth and up above. Everything is so horrible that in fact nothing is frightening any more, because the worst, the most unthinkable, is the only reality every day, and a person is not a human being any more, human life has no value at all, means nothing at all, if one is not part of the German master race. Human speech is worth nothing, because it does not express that pit of hell - it is irrelevant. Everything catches and burns in that fire from the ovens. I have that smoke in my lungs, in my heart. I breathe it so deeply and sharply! I cannot contain that self - the one who was floundering in that hell and has it always before her eyes - inside of the one standing in front of the barrack and listening to the explanations. To let the past into the present, and both of them into me! Small, alone - among so many inner and outer presences.

I drew up my courage and asked the Israeli guide to take me to someone from the office, I would like to ask something, I have written something about the camp and I want to show it to someone.

From the moment I entered I began to unburden myself, who I am, who I was. I took out my notes from Israel about Auschwitz. The head of the office summoned a young staff member, who was engaged in studying what happened to the children in the camp. In the frenzy to which I had driven them with my tension and haste, I had not given them a chance to invite me to the table and sit with me. Finally, though, they exchanged a few words and the head of the office suggested that a tape recorder should be brought quickly... I was afraid that my group would leave and I wouldn't manage to tell everything. I also wanted to read what I had written in my notebook on the spot, traveling through Poland, after forty years. Only I didn't expect that sobs would choke my voice. Before then I had never wept when I told of those experiences. Now everything was different, stronger - closer!

They listened to me with absolute concentration, with emotion, tears in their eyes, on their cheeks (the head of the office tried to conceal them; that is why he left the room every so often). I was no longer alone or foreign: I was speaking of this in Poland, in the former camp, which today was a Museum of Remembrance, in my native language to Poles who knew what I was talking about, though fortunately my fate had not been theirs. It turned out that they were eager for the living knowledge of a simple prisoner, they experienced it intensely, they identified with me. There were no barriers at all between us. I had an extraordinary sense of relief and satisfaction. I was being deeply understood by people involved in researching and perpetuating the memory of this history in documents, scientifically, precisely. For years they had been plowing relentlessly through this work together with their coworkers, amidst the phantoms of Auschwitz, in order to maintain this monument/museum. They were not letting it fall into ruin, in spite of unrelenting difficulties with the passing of the years. What would I have done that day without them? If not for their work, would there have been any vestige left here?

Since then I have been a frequent guest of the Museum, a friend of almost everyone and received like a relative! The warmth and recognition shown are a balm for the humiliation and the wounds from those days, and especially in this place. Each subsequent meeting has been a joy and a further contribution to the preservation and deepening of understanding of that past, the conclusions, and the real purpose of memorializing it.

But they did not find my name on the lists of prisoners in the archive. Because, of course, not all the documents were preserved. I myself saw how before we started on the Death March the Germans burned those documents in bonfires in the yard before they had to abandon the camp.

And suddenly, one January morning in 1997, the telephone rang at home in Herzliya. They had called from the Auschwitz Museum to inform me that I had been found in the Auschwitz documents sent from Moscow. Hala Grynsztejn, number 48693, occupation, and instead of my birth date a question mark!... Tears choked my throat. A dry notation, and so much content! A written confirmation of that time! So everything I had said, written, recorded on sound tape, video, was true... It was me. They had registered me, no one could deny it!

A blistering July day in 1943. I was standing in the roll call yard in front of the lavatory, naked, jammed in a crowd of hundreds of other naked women. Everything had been taken, our hair had been cut off. Everything around us unfamiliar, unknown, hideous, reeking with danger. I kept losing track of my sister-in-law, the only person I still had of my entire family, of my memories of home and human life. I shuddered at the thought that they would separate us. After they shaved off our hair we did not recognize each other in this mass of alien, dazed, deathly afraid women. At the very start they were fighting desperately and bitterly between themselves, or else one was counseling another in a panic, what to say, what occupation to give, what age, where to stand, which SS-woman to approach, because maybe she would be less cruel?

I wanted to drink so badly after 48 hours of traveling in a sweltering cattle car. There was nothing, and the lineup for registration standing in the burning sun had no end. The whole procedure to transform us into residents of FKL Auschwitz-Birkenau lasted until evening. Suddenly I noticed a bucket with some kind of liquid and I fell upon it with my lips, without a thought. Disgusting soapy water splashed down my throat... Amidst indescribable perils, beatings and humiliations they register our names, birth dates, occupations... Every word can turn out to be a dangerous trap, can lead to the worst. These data in the hands of the camp authorities stiffly noting them down - are a verdict of life or death for each of us.

I already knew that I could not tell the truth about my age. Today I cannot remember or imagine that moment when, in line with Hala, my sister-in-law, I had to "present" myself. What could my voice have been, what was the expression on my face, when I recited, in an extreme of tension, "Hala Grynsztejn, 17 years, corset-maker..." On that list recovered years later; I saw that instead of my birth date they put a question mark. Perhaps they had not believed my 17 years, or perhaps they thought I was older? Maybe they had not wanted to decide my fate right away because of this point of doubt, and later they forgot about the question mark over my age, over my life?

A document, dry, cold, and yet how much! Up to then I could not appreciate the meaning and the value of an ordinary notation.

Pro Memoria nr. 7

 

Biuletyn Informacyjny Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau

 

Halina Birenbaum

 

Suchy dokument a tak wiele!

 

Dokumenty, statystyka - suche zapisy zdawkowe w swojej urządowej  formie. Nie na nich się opieram zazwyczaj, gdy przekazuję swoje doświadczenia z lat zagłady. Mam je w sercu, w duszy, w świadomości i będą tam, dopóki nie zaćmi umysłu mgla nadchodzcego końca. A moze i wtedy jeszcze pozostaną świeże w ostatnich przytomnych przebłyskach. I ten oświęcimski numer na moim ręku - dowód wszystkiego stamtąd na wieki. Z tym mnie już pochowają.

 

W ciągu lat odbudowy życia, z dala od miejsc owych tragicznych zdarzeń - w promiennym słońcu (i szeregu nowych wojen), Izraela - nie myślałam, że jeszcze te miejsca kiedyś ujrzę. Należały przecież do przeszłości, z której musiałam się w jakiś sposób wyrwać, aby móc zmierzyć się z trudami realnej rzeczywistości - aby móc po prostu żyć jak ludzie, którzy tego nie przeszli. Oświęcim, Majdanek, w ogóle Polska, gdzie już nie znałam nikogo i nikt nie miał pojęcia o moim istnieniu ani z wtedy, ani z dziś  stały się dla mnie legendą, krainą niewidzialnych duchów.

 

Po wyzwoleniu z obozów nazistowskich, gdy wrócilam do zruinowanej Warszawy, jako 15 letnia staruszka, aby szukać tam życia wśród moich umarłych, nie przyszło mi nawet na myśl pojechać znów do Oświęcimia, Majdanka czy Treblinki. Upajałam się odzyskaną wolnością, świadomością, że mogę opowiadać o nich wreszcie w czasie przeszłym. Potem wyjechałam daleko i wydawało mi się, że znikłam na zawsze z horyzontu kraju, w którym się urodziłam i nigdy do niego nie wrócę.

 

Moje dzieci jednak słyszały w naszym domu od maleńkości język polski, w jakim porozumiewałam się z mężem i bliskimi przyjaciółmi. Znały nazwę Auschwitz-Oświęcim, nasze kompletne sieroctwo rodzinne i mój  numer na ręku. Wiedziały też, że jestem inna, niz matki ich izraelskich kolegów. Nie zawsze rozumiały tę inność i nie zawsze się z nią godziły.

 

Nie wiedziałam w ciągu tych lat, co pozostało z byłych obozów śmierci prócz wspomnień. Nie było też kontaktów między naszymi krajami.

Po dwudziestu latach opublikowano w Warszawie moje okupacyjne wspomnienia, a po niemal czterdziestu latach zezwolono na kilkudniowe, grupowe wyjazdy do Polski. Był to dla mnie przełom. Kontakty z polskimi czytelnikami, którzy po przeczytaniu książki pisali do mnie serdeczne,  wzruszające listy, skłoniły mnie w końcu do podjęcia decyzji o odwiedzeniu rodzinnych stron. Utwierdziły mnie w tej decyzji zdjęcia i opowieści przyjaciół, którzy wyprzedzili mnie w tej podróży w przeszłość. Kwiaty składane przez nich na ruinach krematoriów w Oświęcimiu, przy komorze gazowej na Majdanku przekonaly mnie, że to wszystko co było, nie jest legendą, że moje dziś i to ogromne, dalekie wczoraj nie są oderwane od siebie, choć żyję gdzie indziej i mówię innym językiem. Trudno mi było jednak zetknąć się z tym wszystkim od nowa fizycznie i duchowo. Nie miałam odtąd spokoju. Wiedziałam. że muszę tam przyjść, złożyć  kwiaty.

 

W domu bali się o mnie. Starszy syn i mąż uprzedzali, żebym nie jechała do Oświęcimia i Treblinki, bo dostanę tam ataku serca.  Ale właśnie te miejsca cierpień i kaźni były głównym celem mojej wyprawy. Chciałam przekroczyc ich bramy z własnej, nieprzymuszonej woli. Dotknąć ich bez strachu. A gdy po pewnym czasie otrzymałam pierwszy list z Muzeum Oświęcimia, synowie wstrząsnęli się na widok adresu na kopercie: Oświęcim?! Cóż, nie znali Polski z czasów powojennych, normalnych, jedynie tę ze strasznej legendy matczynego dzieciństwa.

 

W czerwcu 1986 roku przyjechałam z grupą izraelską do Warszawy. Oderwana od wszystkich i od siebie, szłam po moim rodzinnym mieście sprzed wojny szlakami, na które stoczono moje życie od września 1939, aż po Auschwitz... Notowalam na każdym kroku swoje myśli, odczucia. Opisywałam widziane i to, co wyobrażałam sobie, że zobaczę i doznam na terenie byłych obozów, których ogrom doslownie mnie przytłaczał, mimo, że ciagle był w mojej pamięci. Miałam się zetknąć naocznie z tym, co jest we mnie z wtedy – i z ludźmi żyjącymi tam dziś, nie znającymi tych miejsc z własnych ówczesnych doświadczeń, jak ja. Błąkałam się w myślach. Co tam zastanę? Samo słowo -  muzeum - nie mogło jakoś z początku wpasować się w moje pojęcie o tym strasznym miejscu męczarni i mordu. Tkwiłam w nim przez niemal dwa lata, długie jak wieki! Czy ktoś mnie zauważy, (jak bardzo pragnęłam wówczas, żeby nie zwrócono na mnie uwagi, bo zawsze było to śmiertelnym niebezpieczeństwem!), zechce ze mną mówić? Czy potrafią zrozumieć ile i jakie więzy łaczą mnie z tym miejscem, a nawet z dźwiękiem jego nazwy?! Jak bardzo przynależę do niego? Ale dlaczego  by mieli mnie słuchać pracownicy Muzeum? Mają dokumenty, z pewnoscia bardziej miarodajne i dokładne niż moja opowieść, uczyli się wszelkich danych o obozie, więźniach i oprawcach, a ja znam tylko swoje osobiste przeżycia... Jestem obcym człowiekiem, przybyłym na chwilę zza morza, aby odszukać swe, zacierające się ślady. Tu jest ich praca, codzienne życie. I bezustannie niesamowite emocje.

 

Z nieopisaną potęgą cisnęły się do mózgu wspomnienia, które tutaj na ziemi polskiej, oświęcimskiej, tak bardzo pragnęłam teraz przekazać komuś bliskiemu, rozumiejącemu - a przecież nikogo nie znałam, nikt mnie nie znał i wątpiłam, czy zechce poznać. Nie byłam żadną bohaterką, działaczką konspiracji! Zwykła, szara więźniarka, pragnąca powierzyć koniecznie komuś tu swoje przeżycia z tych miejsc...

 

Miałam ze soba kilka moich małych prac o Oświęcimiu i ten zeszyt, w którym spisywałam na gorąco swe wrażenia od wejścia do samolotu do Polski. Książki mojej nie muszą znać - myslalam - minęło prawie 20 lat od jej wydania, nakład został natychmiast wyczerpany, a z powodu zerwania stosunków między Polską i Izraelem po Wojnie Sześciodniowej w 1967 roku, nie został wznowiony. Kogo więc zaciekawi jakaś anonimowa kobieta, jedna z wielu odwiedzających były obóz zagłady i pragnących przekazać swoje przeżycia? Przecież nie poświęcą swego czasu na wysłuchiwanie wciąż tych samych koszmarów!

 

Czułam, że nie wytrzymam tej samotności ze swym ciężarem wspomnień i uczuc. Nie mogę być obca i nieznana ludziom związanymi z tym tematem. Muszę wpleść się jakoś w ich  świadomość, w istnienie tego pomnika-muzeum, bo tyle z tego miejsca wyniosłam i jestem nim tak wypełniona! Jestem naturalną cząstką, niestety, tych śmierci i wyzwolenia. Przeżyłam. Dziś wróciłam jako wolny człowiek! Jako wolny czlowiek! Muszę im opowiedzieć o ludziach, z którymi tu byłam, wśród których tłoczyłam się w ciągu tylu dni, tygodni, miesięcy. O walkach z góry przegranych, pragnieniach, które nigdy nie miały się spełnić. We mnie jest ten swiat nieludzki i nadludzki. Nie da się go odnaleźć tylko w uporządkowanych dokumentach i książkach napisanych przeważnie w czasach spokojnych, w normalnych warunkach. Nie zobaczą tam twarzy, nie usłyszą głosów, którymi ja wówczas nasiąkłam. Ale czy mnie ktoś przyjmie w jakimś  biurze Muzeum? Zechce wysłuchać? Stanę na progu - i co powiem? Po co przyszłam, kogo szukam, w jakiej konkretnej sprawie? Konkretnej, kiedy?

 

Przyjechałam wreszcie do Oświęcimia. Był pogodny, letni dzień. Słońce, błękit - i druty kolczaste, brama, baraki. To tutaj! To ja. Z wtedy wyłącznie! Cisza i zieleń na zewnątrz pozwalają mi tam wrócić wszystkimi zmysłami, bez strachu. Słyszę głosy, jęki, wyzwiska, brnę w błocie, boję się podnieść głowe na budki wartownicze...

 

Kompletna niewiedza tych, co mnie otaczają i słuchają wyjaśnieć. Młoda, ładna przewodniczka tłumaczy skupionej w okół niej gromadce, że było tu tyle a tyle, stąd i stąd, zabijali, mordowali, bili, strasznie, strasznie... Jak dobrze, że potrafi im coś wytłumaczyć! Podziwiam ją, czuję wdzięczność, że może coś powiedzieć. Jednak nie chwytam sensu, nie mogę się włączyć w wyjaśnienia - dla mnie to zbyt delikatne, zbyt kulturalne... Tamto było dzikie, ponad i poniżej wszelkiego, co ludziom wiadome lub znane. Ale dziś trzeba, musi się mówić inaczej.

 

Gwizdki na apel, szaleńcza pchanina o "lepsze" miejsce na placu przed blokiem, głód skręcający kiszki, ziąb przenikający do szpiku kości. Gwizdki na selekcje, do pieca, komina. Ryk śmierci w powietrzu, na  ziemi i w niebie. Wszystko jest tak okropne, że właściwie nic już nie jest straszne, bo wszystko najgorsze, najbardziej niemożliwe jest na  co dzień jedynie realne, i człowiek już nie jest człowiekiem, życie ludzkie nie ma żadnej wartości, nic w ogóle nie znaczy, gdy się nie należy do rasy niemieckich panów. Nic nie warte jest słowo ludzkie, bo nie wyrazi tego dna piekła - jest już zbędne. Wszystko pali się i spala w tym ogniu z pieców. W płucach i sercu mam ten dym. Oddycham nim tak mocno i przenikliwie! Nie mogę zmieścić w tej, co stoi przed barakiem i słucha wyjaśnień - tamtej siebie, która brnęła w tym piekle i ma je na zawsze przed oczyma. Pomieścić przeszłość w terazniejszości oraz obie we mnie! Mała, samotna - wśród tylu obecności wewnętrznych i zewnętrznych.

 

Zdobyłam się na odwagę i poprosiłam izraelskiego przewodnika, by mnie zaprowadził do kogoś z biura, chciałam o coś zapytać, napisałam coś o obozie i pragnę pokazać komuś.  

 

Od progu zaczęłam wyrzucać z siebie, kim jestem, kim byłam. Wyjęłam swoje zapiski z Izraela o Oświęcimiu... Kierownik wezwał młodą pracownicę, która zajmowała się studiowaniem losów dzieci w obozach. W rozgorączkowaniu, w jakie ich wprowadziłam swym napięciem i pośpiechem nawet nie dopuścilam, aby mnie zaprosili do stolu i usiedli ze mną. Wreszcie jednak porozumieli się między sobą i kierownik zaproponował przynieść szybko magnetofon... Bałam się, że moja grupa odjedzie i nie zdążę im opowiedzieć wszystkiego. Chciałam tez przeczytać to, co spisałam w swym zeszycie na gorąco, jadąc po Polsce po 40 latach. Nie spodziewałam się tylko, że nagle łkanie zdusi mi głos. Nigdy przedtem nie płakałam, gdy opowiadałam te przeżycia. Teraz wszystko było inaczej, mocniej - bliżej!

 

Słuchali mnie w absolutnym skupieniu, wzruszeniu, ze łzami w oczach, na policzkach. (Kierownik starał się je ukryć, dlatego chwilami wychodził z pokoju). Nie byłam więcej sama ani obca! Mówilam o tym w Polsce, w byłym obozie, będącym dziś Muzeum Upamiętnienia, w swoim  rodzimym języku, do Polaków, którzy wiedzieli, o czym mówię, choć na szczęście, mój los nie był ich udziałem. Okazało się, że byli  spragnieni żywej wiedzy prostego więźnia, przeżywali ją intensywnie, identyfikując się ze mną. Nie było między nami jakichkolwiek barier. Odczułam niezwykłą ulgę i satysfakcję. Zostałam zrozumiana dogłębnie przez ludzi, którzy badają i uwieczniają pamięć o tych dziejach w dokumentach, naukowo, dokładnie. Od lat slęczą niezmordowanie przy tej pracy wraz z innymi swymi kolegami i koleżankami wśród upiorów Auschwitz, aby utrzymać ten pomnik - muzeum. Nie dają mu się zapaść, mimo nieustannych trudności z upływem lat. Co bym zrobiła tego dnia bez nich? Czy w ogóle - gdyby nie ich działalność - zostałby tu jakiś ślad?

 

Odtąd jestem częstym gościem w Muzeum, zaprzyjaźniona niemal z wszystkimi i podejmowana, jak ktoś bliski! Okazywane ciepło i uznanie są ukojeniem upokorzeń i urazów z wtedy, a zwłaszcza w tym właśnie miejscu. Każde następne spotkanie to radość i dalszy dodatkowy wkład w utrwalenie i pogłębienie zrozumienia dla owej przeszłości, wniosków oraz prawdziwego sensu upamiętniania.

 

 Jednak nie znaleźli mnie na listach więźniów w Archiwum. Przecież nie wszystkie dokumenty zachowały się, sama widziałam, jak przed wyruszeniem w ”marsze śmierci”, Niemcy palili te dokumenty w ogniskach na dworze, zanim musieli opuścić obóz.

 

I nagle, pewnego styczniowego ranka 1997 roku zadzwonil telefon w moim domu w Herzlii. Z Muzeum w Oswiecimiu zawiadomiono mnie, że odnalazłam się w dokumentach oświęcimskich nadesłanych z Moskwy. Hala Grynsztejn, numer 48693, zawód, a zamiast daty mojego urodzenia - znak zapytania!... Łzy zatkały mi gardło. Suchy zapis, a tyle treści! Potwierdzenie na piśmie z tamtego czasu! Wszystko więc jest prawdą, co opowiedziełam, napisałam, nagrałam na taśmy magnetofonowe, video... To byłam ja. Zarejestrowano mnie, nikt nie może temu zaprzeczyc!

 

Upalny lipcowy dzień 1943 roku. Stałam na placu przed łaźnią naga,  w gęstym tłoku setek innych nagich kobiet, po odebraniu wszystkiego, ścięciu włosów. Wszystko w okół nas nieznane, niewiadome, obrzydliwe, ziejące grozą. Wciąż gubiłam bratową, jedyną osobę, która pozostała mi z całej rodziny, ze wspomnień o domu i ludzkim życiu. Drżałam na myśl, że nas rozłączą! Nie poznawałyśmy się po zgoleniu włosów w tym stłoczeniu obcych, oszołomionych i śmiertelnie przerażonych kobiet.

 

Walczyły ze sobą zaciekle, z wrogością już na samym wstępie lub radziły się jedna drugiej w panice, co odpowiedzieć, jaki zawód warto podać, jaki wiek, gdzie stanąć, do której esesmanki podejść, bo może jest mniej okrutna? Chciało mi się tak strasznie pić po 48 godzinach jazdy w rozprażonym wagonie bydlęcym. Nie było niczego, a kolejka do rejestracji w palącym słońcu nie miała końca. Cała ta procedura przeistaczania nas w mieszkanki FKL Auschwitz-Birkenau trwała aż do wieczora. Nagle zauważyłam wiadro z jakąś cieczą i dopadłam do niego ustami bez zastanowienia. Wstrętne mydliny wlały mi się do gardła...

 

Pośród nie dającej się opisać grozy, bicia i upokorzeń rejestrują nasze imiona, daty urodzenia, zawód... Każde słowo może okazać się niebezpieczną pułapką, sprowadzić najgorsze. Dane te w rękach oschle notujących je władz obozu - to wyrok na życie lub na śmierć każdego z nas.

 

Wiedziałam już, że nie wolno mi powiedzieć prawdy o moim wieku. Niemogę sobie już dziś przypomnieć ani wyobrazić tej chwili, kiedy w kolejce za Helą, moją bratową, miałam im się "przedstawić". Jaki mogłam mieć wtedy głos i wyraz twarzy, gdy recytowałam w najwyższym napięciu: Hala Grynsztejn, 17 lat, gorseciarka... Na odnalezionej po latach liście zobaczyłam, że zamiast daty mojego urodzenia postawili wówczas znak zapytania. Może nie wierzyli w moje 17 lat, a może myśleli, że mam wiecej? Być może nie chcieli odrazu decydować o moim losie z powodu tej niejasności, a potem zapomnieli o tym znaku zapytania nad moim wiekiem, nad moim życiem?

 

Dokument, suchy, zimny, a tak wiele! Dotąd nie potrafiłam docenić znaczenia i wartości zwykłego zapisu.

 

 

English Version

Back to Halina Birenbaum Web Page

This page was first published on September 2003.

Last updated July 27th, 2007