Halina Birenbaum:
A Dry Notation, and Yet So Much!
Published in "Pro
Memoria" No. 7 by the Auschwitz-Birkenau
State Museum.
Translated by M. Jacobs
Deportation
Documents,
statistics - dry notations, terse in their official form. I do not usually rely
on them when I communicate my experiences from the years of slaughter. I have
them in my heart, in my soul, in my awareness, and they will be there until my
mind clouds with the approaching end. And maybe even then they will remain
fresh in the last conscious moments. And this
Over
the years of putting life back together, far from the place of those tragic
events, in the radiant sun of
After the liberation from the Nazi camps, when I returned as an old woman of fifteen to devastated Warsaw to seek out a life among my departed ones, it did not even occur to me to travel to Auschwitz, to Majdanek or to Treblinka again. I delighted in my regained freedom and the feeling that I could speak of them in the past tense. Later I journeyed far and it seemed to me that I had disappeared forever from the horizon of the country of my birth, never to return.
But
my children, from the time they were toddlers heard the Polish language in our
house, the language in which I communicated with my husband and close friends.
They knew the name
Over those years I did not know what was left of the former death camps besides memories. Nor were there any contacts between our countries.
Twenty
years later my occupation memoirs were published in
At
home they were worried about me. My older son and my husband warned me not to go
to
In
June 1986 I arrived in
At the beginning, somehow I could not fit the word itself - museum - into my conception of this terrible place of torment and murder. I had been in there for almost two years, years as long as centuries! Would someone notice me (how much I had hoped back then that no one would pay any attention to me, because that was always a mortal risk!), would they want to talk with me? Could they understand how many and what kinds of bonds linked me with this place and even the sound of its name? How much I belonged to it! But why should the Museum staff have to listen to me? They had documents, certainly more reliable and accurate than my story, they had learned all the information on the camp, the prisoners and the perpetrators, and I knew only my personal experiences... I was a foreigner, I was visiting for a while from across the sea to recover my fading traces. Here were their jobs, their daily lives. And the strangest emotions, emotions without cease.
Memories oppressed my brain with indescribable strength, memories which here, on Polish, Oswiecim soil, I wanted so much to convey to someone close - and after all I knew no one, nobody knew me and I doubted anyone would want to. I had not been a heroine, a girl from the resistance! An ordinary gray prisoner, with a huge need to confide her experiences of this place to someone...
I
had with me a few of my works on
I felt I could not bear the weight of my memories and feelings alone. I could not remain foreign and unknown to the people connected with this subject. I had to enter their awareness, to merge with the existence of this monument/museum, because I had carried so much from this place and I was filled with it! I was a natural part, unfortunately, of these deaths and the liberation. I had survived. Today I had returned as a free person! I had to tell them about the people I'd been with here, crowded together with for so many days, weeks, months. Of the battles lost before they were fought, the wishes that were never to be fulfilled. Within me was this inhuman and superhuman world. It could not be found only in ordered documents and books written mostly in peaceful times, in normal circumstances. They would not see the faces, would not hear the voices I absorbed back then. But would somebody receive me in some Museum office? And want to listen? I would stand at the door - and what would I say - Why have I come, who am I looking for, in what particular matter? When was it?
At
last I arrived at
The complete ignorance othe people who and listen to the explanations. A pretyoung guide is explaining to group collectearound her that here there were this many and that many, from there and there, they killed, they murdered, they beat, terribly, terribly... How good that she can explain something to them! I admire her; I feel grateful that she can tell them something. But I do not grasp the sense of it, I cannot connect with the interpretation - to me it is too delicate, too refined... It had all been savage, beyond and below everything known or familiar to people. But today it needs to be, has to be said differently.
Whistles for roll call, frantic pushing for a "better" place in the yard in front of the block, gut-wrenching hunger, bone-chilling cold. Whistles for selections, to the oven, the chimney. The roar of death in the air, on the earth and up above. Everything is so horrible that in fact nothing is frightening any more, because the worst, the most unthinkable, is the only reality every day, and a person is not a human being any more, human life has no value at all, means nothing at all, if one is not part of the German master race. Human speech is worth nothing, because it does not express that pit of hell - it is irrelevant. Everything catches and burns in that fire from the ovens. I have that smoke in my lungs, in my heart. I breathe it so deeply and sharply! I cannot contain that self - the one who was floundering in that hell and has it always before her eyes - inside of the one standing in front of the barrack and listening to the explanations. To let the past into the present, and both of them into me! Small, alone - among so many inner and outer presences.
I drew up my courage and asked the Israeli guide to take me to someone from the office, I would like to ask something, I have written something about the camp and I want to show it to someone.
From
the moment I entered I began to unburden myself, who I am, who I was. I took
out my notes from
They
listened to me with absolute concentration, with emotion, tears in their eyes,
on their cheeks (the head of the office tried to conceal them; that is why he
left the room every so often). I was no longer alone or foreign: I was speaking
of this in Poland, in the former camp, which today was a Museum of Remembrance,
in my native language to Poles who knew what I was talking about, though
fortunately my fate had not been theirs. It turned out that they were eager for
the living knowledge of a simple prisoner, they experienced it intensely, they identified with me. There were no barriers at all
between us. I had an extraordinary sense of relief and satisfaction. I was
being deeply understood by people involved in researching and perpetuating the
memory of this history in documents, scientifically, precisely. For years they
had been plowing relentlessly through this work together with their coworkers,
amidst the phantoms of
Since then I have been a frequent guest of the Museum, a friend of almost everyone and received like a relative! The warmth and recognition shown are a balm for the humiliation and the wounds from those days, and especially in this place. Each subsequent meeting has been a joy and a further contribution to the preservation and deepening of understanding of that past, the conclusions, and the real purpose of memorializing it.
But they did not find my name on the lists of prisoners in the archive. Because, of course, not all the documents were preserved. I myself saw how before we started on the Death March the Germans burned those documents in bonfires in the yard before they had to abandon the camp.
And
suddenly, one January morning in 1997, the telephone rang at home in Herzliya.
They had called from the
A blistering July day in 1943. I was standing in the roll call yard in front of the lavatory, naked, jammed in a crowd of hundreds of other naked women. Everything had been taken, our hair had been cut off. Everything around us unfamiliar, unknown, hideous, reeking with danger. I kept losing track of my sister-in-law, the only person I still had of my entire family, of my memories of home and human life. I shuddered at the thought that they would separate us. After they shaved off our hair we did not recognize each other in this mass of alien, dazed, deathly afraid women. At the very start they were fighting desperately and bitterly between themselves, or else one was counseling another in a panic, what to say, what occupation to give, what age, where to stand, which SS-woman to approach, because maybe she would be less cruel?
I wanted to drink so badly after 48 hours of traveling in a sweltering cattle car. There was nothing, and the lineup for registration standing in the burning sun had no end. The whole procedure to transform us into residents of FKL Auschwitz-Birkenau lasted until evening. Suddenly I noticed a bucket with some kind of liquid and I fell upon it with my lips, without a thought. Disgusting soapy water splashed down my throat... Amidst indescribable perils, beatings and humiliations they register our names, birth dates, occupations... Every word can turn out to be a dangerous trap, can lead to the worst. These data in the hands of the camp authorities stiffly noting them down - are a verdict of life or death for each of us.
I already knew that I could not tell the truth about my age. Today I cannot remember or imagine that moment when, in line with Hala, my sister-in-law, I had to "present" myself. What could my voice have been, what was the expression on my face, when I recited, in an extreme of tension, "Hala Grynsztejn, 17 years, corset-maker..." On that list recovered years later; I saw that instead of my birth date they put a question mark. Perhaps they had not believed my 17 years, or perhaps they thought I was older? Maybe they had not wanted to decide my fate right away because of this point of doubt, and later they forgot about the question mark over my age, over my life?
A document, dry, cold, and yet how much! Up to then I could not appreciate the meaning and the value of an ordinary notation.
Pro
Memoria nr. 7
Biuletyn
Informacyjny Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau
Halina
Birenbaum
Dokumenty,
statystyka - suche zapisy zdawkowe w swojej urządowej formie. Nie na nich się opieram
zazwyczaj, gdy przekazuję swoje doświadczenia z lat zagłady. Mam
je w sercu, w duszy, w świadomości i będą tam, dopóki nie
zaćmi umysłu mgla nadchodzcego końca. A moze i wtedy jeszcze
pozostaną świeże w ostatnich przytomnych przebłyskach. I ten
oświęcimski numer na moim ręku - dowód wszystkiego stamtąd
na wieki. Z tym mnie już pochowają.
W ciągu
lat odbudowy życia, z dala od miejsc owych tragicznych zdarzeń - w
promiennym słońcu (i szeregu nowych wojen), Izraela - nie myślałam,
że jeszcze te miejsca kiedyś ujrzę. Należały
przecież do przeszłości, z której musiałam się w jakiś
sposób wyrwać, aby móc zmierzyć się z trudami realnej
rzeczywistości - aby móc po prostu żyć jak ludzie, którzy tego
nie przeszli. Oświęcim, Majdanek, w ogóle Polska, gdzie już nie
znałam nikogo i nikt nie miał pojęcia o moim istnieniu ani z
wtedy, ani z dziś stały się dla mnie
legendą, krainą niewidzialnych duchów.
Po wyzwoleniu z obozów
nazistowskich, gdy wrócilam do zruinowanej Warszawy, jako 15 letnia staruszka, aby
szukać tam życia wśród moich umarłych, nie przyszło mi
nawet na myśl pojechać znów do Oświęcimia, Majdanka czy
Treblinki. Upajałam się odzyskaną wolnością, świadomością,
że mogę opowiadać o nich wreszcie w czasie przeszłym. Potem
wyjechałam daleko i wydawało mi się, że znikłam na
zawsze z horyzontu kraju, w którym się urodziłam i nigdy do niego nie
wrócę.
Moje dzieci jednak słyszały
w naszym domu od maleńkości język polski, w jakim porozumiewałam
się z mężem i bliskimi przyjaciółmi. Znały nazwę
Auschwitz-Oświęcim, nasze kompletne sieroctwo rodzinne i mój numer na ręku. Wiedziały też,
że jestem inna, niz matki ich izraelskich kolegów. Nie zawsze rozumiały
tę inność i nie zawsze się z nią godziły.
Nie wiedziałam
w ciągu tych lat, co pozostało z byłych obozów śmierci prócz
wspomnień. Nie było też kontaktów między naszymi krajami.
Po dwudziestu latach
opublikowano w Warszawie moje okupacyjne wspomnienia, a po niemal czterdziestu
latach zezwolono na kilkudniowe, grupowe wyjazdy do Polski. Był to dla
mnie przełom. Kontakty z polskimi czytelnikami, którzy po przeczytaniu
książki pisali do mnie serdeczne,
wzruszające listy, skłoniły mnie w końcu do
podjęcia decyzji o odwiedzeniu rodzinnych stron. Utwierdziły mnie w
tej decyzji zdjęcia i opowieści przyjaciół, którzy wyprzedzili mnie
w tej podróży w przeszłość. Kwiaty składane przez nich
na ruinach krematoriów w Oświęcimiu, przy komorze gazowej na Majdanku
przekonaly mnie, że to wszystko co było, nie jest legendą, że
moje dziś i to ogromne, dalekie wczoraj nie są oderwane od siebie,
choć żyję gdzie indziej i mówię innym językiem. Trudno
mi było jednak zetknąć się z tym wszystkim od nowa
fizycznie i duchowo. Nie miałam odtąd spokoju. Wiedziałam.
że muszę tam przyjść, złożyć kwiaty.
W domu bali się
o mnie. Starszy syn i mąż uprzedzali, żebym nie jechała do
Oświęcimia i Treblinki, bo dostanę tam ataku serca. Ale właśnie te miejsca cierpień
i kaźni były głównym celem mojej wyprawy. Chciałam
przekroczyc ich bramy z własnej, nieprzymuszonej woli. Dotknąć
ich bez strachu. A gdy po pewnym czasie otrzymałam pierwszy list z Muzeum
Oświęcimia, synowie wstrząsnęli się na widok adresu na
kopercie: Oświęcim?! Cóż, nie znali Polski z czasów powojennych,
normalnych, jedynie tę ze strasznej legendy matczynego dzieciństwa.
W czerwcu 1986 roku
przyjechałam z grupą izraelską do Warszawy. Oderwana od
wszystkich i od siebie, szłam po moim rodzinnym mieście sprzed wojny
szlakami, na które stoczono moje życie od września 1939, aż po
Auschwitz... Notowalam na każdym kroku swoje myśli, odczucia. Opisywałam
widziane i to, co wyobrażałam sobie, że zobaczę i doznam na
terenie byłych obozów, których ogrom doslownie mnie przytłaczał,
mimo, że ciagle był w mojej pamięci. Miałam się zetknąć
naocznie z tym, co jest we mnie z wtedy – i z ludźmi żyjącymi
tam dziś, nie znającymi tych miejsc z własnych ówczesnych doświadczeń,
jak ja. Błąkałam się w myślach. Co tam zastanę? Samo
słowo - muzeum - nie mogło jakoś
z początku wpasować się w moje pojęcie o tym strasznym
miejscu męczarni i mordu. Tkwiłam w nim przez niemal dwa lata, długie
jak wieki! Czy ktoś mnie zauważy, (jak bardzo pragnęłam wówczas,
żeby nie zwrócono na mnie uwagi, bo zawsze było to śmiertelnym
niebezpieczeństwem!), zechce ze mną mówić? Czy potrafią
zrozumieć ile i jakie więzy łaczą mnie z tym miejscem, a
nawet z dźwiękiem jego nazwy?! Jak bardzo przynależę do
niego? Ale dlaczego by mieli mnie słuchać
pracownicy Muzeum? Mają dokumenty, z pewnoscia bardziej miarodajne i dokładne
niż moja opowieść, uczyli się wszelkich danych o obozie, więźniach
i oprawcach, a ja znam tylko swoje osobiste przeżycia... Jestem obcym człowiekiem,
przybyłym na chwilę zza morza, aby odszukać swe, zacierające
się ślady. Tu jest ich praca, codzienne życie. I bezustannie
niesamowite emocje.
Z nieopisaną
potęgą cisnęły się do mózgu wspomnienia, które tutaj
na ziemi polskiej, oświęcimskiej, tak bardzo pragnęłam
teraz przekazać komuś bliskiemu, rozumiejącemu - a przecież
nikogo nie znałam, nikt mnie nie znał i wątpiłam, czy
zechce poznać. Nie byłam żadną bohaterką, działaczką
konspiracji! Zwykła, szara więźniarka, pragnąca powierzyć
koniecznie komuś tu swoje przeżycia z tych miejsc...
Miałam ze soba
kilka moich małych prac o Oświęcimiu i ten zeszyt, w którym
spisywałam na gorąco swe wrażenia od wejścia do samolotu do
Polski. Książki mojej nie muszą znać - myslalam - minęło
prawie 20 lat od jej wydania, nakład został natychmiast wyczerpany, a
z powodu zerwania stosunków między Polską i Izraelem po Wojnie Sześciodniowej
w 1967 roku, nie został wznowiony. Kogo więc zaciekawi jakaś
anonimowa kobieta, jedna z wielu odwiedzających były obóz zagłady
i pragnących przekazać swoje przeżycia? Przecież nie poświęcą
swego czasu na wysłuchiwanie wciąż tych samych koszmarów!
Czułam, że
nie wytrzymam tej samotności ze swym ciężarem wspomnień i
uczuc. Nie mogę być obca i nieznana ludziom związanymi z tym
tematem. Muszę wpleść się jakoś w ich świadomość, w istnienie tego
pomnika-muzeum, bo tyle z tego miejsca wyniosłam i jestem nim tak wypełniona!
Jestem naturalną cząstką, niestety, tych śmierci i
wyzwolenia. Przeżyłam. Dziś wróciłam jako wolny człowiek!
Jako wolny czlowiek! Muszę im opowiedzieć o ludziach, z którymi tu byłam,
wśród których tłoczyłam się w ciągu tylu dni, tygodni,
miesięcy. O walkach z góry przegranych, pragnieniach, które nigdy nie miały
się spełnić. We mnie jest ten swiat nieludzki i nadludzki. Nie
da się go odnaleźć tylko w uporządkowanych dokumentach i
książkach napisanych przeważnie w czasach spokojnych, w
normalnych warunkach. Nie zobaczą tam twarzy, nie usłyszą głosów,
którymi ja wówczas nasiąkłam. Ale czy mnie ktoś przyjmie w jakimś biurze Muzeum? Zechce wysłuchać?
Stanę na progu - i co powiem? Po co przyszłam, kogo szukam, w jakiej
konkretnej sprawie? Konkretnej, kiedy?
Przyjechałam
wreszcie do Oświęcimia. Był pogodny, letni dzień. Słońce,
błękit - i druty kolczaste, brama, baraki. To tutaj! To ja. Z wtedy
wyłącznie! Cisza i zieleń na zewnątrz pozwalają mi tam
wrócić wszystkimi zmysłami, bez strachu. Słyszę głosy,
jęki, wyzwiska, brnę w błocie, boję się podnieść
głowe na budki wartownicze...
Kompletna niewiedza
tych, co mnie otaczają i słuchają wyjaśnieć. Młoda,
ładna przewodniczka tłumaczy skupionej w okół niej gromadce, że
było tu tyle a tyle, stąd i stąd, zabijali, mordowali, bili,
strasznie, strasznie... Jak dobrze, że potrafi im coś wytłumaczyć!
Podziwiam ją, czuję wdzięczność, że może coś
powiedzieć. Jednak nie chwytam sensu, nie mogę się włączyć
w wyjaśnienia - dla mnie to zbyt delikatne, zbyt kulturalne... Tamto było
dzikie, ponad i poniżej wszelkiego, co ludziom wiadome lub znane. Ale dziś
trzeba, musi się mówić inaczej.
Gwizdki na apel,
szaleńcza pchanina o "lepsze" miejsce na placu przed blokiem, głód
skręcający kiszki, ziąb przenikający do szpiku kości.
Gwizdki na selekcje, do pieca, komina. Ryk śmierci w powietrzu, na ziemi i w niebie. Wszystko jest tak okropne, że
właściwie nic już nie jest straszne, bo wszystko najgorsze,
najbardziej niemożliwe jest na co dzień
jedynie realne, i człowiek już nie jest człowiekiem, życie
ludzkie nie ma żadnej wartości, nic w ogóle nie znaczy, gdy się
nie należy do rasy niemieckich panów. Nic nie warte jest słowo
ludzkie, bo nie wyrazi tego dna piekła - jest już zbędne.
Wszystko pali się i spala w tym ogniu z pieców. W płucach i sercu mam
ten dym. Oddycham nim tak mocno i przenikliwie! Nie mogę zmieścić
w tej, co stoi przed barakiem i słucha wyjaśnień - tamtej
siebie, która brnęła w tym piekle i ma je na zawsze przed oczyma.
Pomieścić przeszłość w terazniejszości oraz obie
we mnie! Mała, samotna - wśród tylu obecności wewnętrznych
i zewnętrznych.
Zdobyłam się
na odwagę i poprosiłam izraelskiego przewodnika, by mnie zaprowadził
do kogoś z biura, chciałam o coś zapytać, napisałam coś
o obozie i pragnę pokazać komuś.
Od progu zaczęłam
wyrzucać z siebie, kim jestem, kim byłam. Wyjęłam swoje
zapiski z Izraela o Oświęcimiu... Kierownik wezwał młodą
pracownicę, która zajmowała się studiowaniem losów dzieci w
obozach. W rozgorączkowaniu, w jakie ich wprowadziłam swym napięciem
i pośpiechem nawet nie dopuścilam, aby mnie zaprosili do stolu i
usiedli ze mną. Wreszcie jednak porozumieli się między sobą
i kierownik zaproponował przynieść szybko magnetofon... Bałam
się, że moja grupa odjedzie i nie zdążę im opowiedzieć
wszystkiego. Chciałam tez przeczytać to, co spisałam w swym
zeszycie na gorąco, jadąc po Polsce po 40 latach. Nie spodziewałam
się tylko, że nagle łkanie zdusi mi głos. Nigdy przedtem
nie płakałam, gdy opowiadałam te przeżycia. Teraz wszystko
było inaczej, mocniej - bliżej!
Słuchali mnie w
absolutnym skupieniu, wzruszeniu, ze łzami w oczach, na policzkach. (Kierownik
starał się je ukryć, dlatego chwilami wychodził z pokoju).
Nie byłam więcej sama ani obca! Mówilam o tym w Polsce, w byłym
obozie, będącym dziś Muzeum Upamiętnienia, w swoim rodzimym języku, do Polaków, którzy
wiedzieli, o czym mówię, choć na szczęście, mój los nie był
ich udziałem. Okazało się, że byli spragnieni żywej wiedzy prostego więźnia,
przeżywali ją intensywnie, identyfikując się ze mną.
Nie było między nami jakichkolwiek barier. Odczułam niezwykłą
ulgę i satysfakcję. Zostałam zrozumiana dogłębnie
przez ludzi, którzy badają i uwieczniają pamięć o tych
dziejach w dokumentach, naukowo, dokładnie. Od lat slęczą
niezmordowanie przy tej pracy wraz z innymi swymi kolegami i koleżankami wśród
upiorów Auschwitz, aby utrzymać ten pomnik - muzeum. Nie dają mu się
zapaść, mimo nieustannych trudności z upływem lat. Co bym
zrobiła tego dnia bez nich? Czy w ogóle - gdyby nie ich działalność
- zostałby tu jakiś ślad?
Odtąd jestem częstym
gościem w Muzeum, zaprzyjaźniona niemal z wszystkimi i podejmowana, jak
ktoś bliski! Okazywane ciepło i uznanie są ukojeniem upokorzeń
i urazów z wtedy, a zwłaszcza w tym właśnie miejscu. Każde
następne spotkanie to radość i dalszy dodatkowy wkład w
utrwalenie i pogłębienie zrozumienia dla owej przeszłości,
wniosków oraz prawdziwego sensu upamiętniania.
Jednak nie znaleźli mnie na listach więźniów
w Archiwum. Przecież nie wszystkie dokumenty zachowały się, sama
widziałam, jak przed wyruszeniem w ”marsze śmierci”, Niemcy palili te
dokumenty w ogniskach na dworze, zanim musieli opuścić obóz.
I nagle, pewnego
styczniowego ranka 1997 roku zadzwonil telefon w moim domu w Herzlii. Z Muzeum
w Oswiecimiu zawiadomiono mnie, że odnalazłam się w dokumentach
oświęcimskich nadesłanych z Moskwy. Hala Grynsztejn, numer
48693, zawód, a zamiast daty mojego urodzenia - znak zapytania!... Łzy
zatkały mi gardło. Suchy zapis, a tyle treści! Potwierdzenie na piśmie
z tamtego czasu! Wszystko więc jest prawdą, co opowiedziełam,
napisałam, nagrałam na taśmy magnetofonowe, video... To byłam
ja. Zarejestrowano mnie, nikt nie może temu zaprzeczyc!
Upalny lipcowy dzień
1943 roku. Stałam na placu przed łaźnią naga, w gęstym tłoku setek innych nagich
kobiet, po odebraniu wszystkiego, ścięciu włosów. Wszystko w okół
nas nieznane, niewiadome, obrzydliwe, ziejące grozą. Wciąż
gubiłam bratową, jedyną osobę, która pozostała mi z całej
rodziny, ze wspomnień o domu i ludzkim życiu. Drżałam na myśl,
że nas rozłączą! Nie poznawałyśmy się po
zgoleniu włosów w tym stłoczeniu obcych, oszołomionych i śmiertelnie
przerażonych kobiet.
Walczyły ze sobą
zaciekle, z wrogością już na samym wstępie lub radziły
się jedna drugiej w panice, co odpowiedzieć, jaki zawód warto podać,
jaki wiek, gdzie stanąć, do której esesmanki podejść, bo może
jest mniej okrutna? Chciało mi się tak strasznie pić po 48
godzinach jazdy w rozprażonym wagonie bydlęcym. Nie było
niczego, a kolejka do rejestracji w palącym słońcu nie miała
końca. Cała ta procedura przeistaczania nas w mieszkanki FKL
Auschwitz-Birkenau trwała aż do wieczora. Nagle zauważyłam
wiadro z jakąś cieczą i dopadłam do niego ustami bez
zastanowienia. Wstrętne mydliny wlały mi się do gardła...
Pośród nie dającej
się opisać grozy, bicia i upokorzeń rejestrują nasze
imiona, daty urodzenia, zawód... Każde słowo może okazać się
niebezpieczną pułapką, sprowadzić najgorsze. Dane te w rękach
oschle notujących je władz obozu - to wyrok na życie lub na śmierć
każdego z nas.
Wiedziałam już, że nie wolno mi powiedzieć prawdy o
moim wieku. Niemogę sobie już dziś przypomnieć ani wyobrazić
tej chwili, kiedy w kolejce za Helą, moją bratową, miałam
im się "przedstawić". Jaki mogłam mieć wtedy głos
i wyraz twarzy, gdy recytowałam w najwyższym napięciu: Hala
Grynsztejn, 17 lat, gorseciarka... Na odnalezionej po latach liście
zobaczyłam, że zamiast daty mojego urodzenia postawili wówczas znak
zapytania. Może nie wierzyli w moje 17 lat, a może myśleli, że
mam wiecej? Być może nie chcieli odrazu decydować o moim losie z
powodu tej niejasności, a potem zapomnieli o tym znaku zapytania nad moim
wiekiem, nad moim życiem?
Dokument, suchy,
zimny, a tak wiele! Dotąd nie potrafiłam docenić znaczenia i
wartości zwykłego zapisu.
Back to Halina Birenbaum Web Page
This page was first published on September 2003.
Last updated